آشنایی با فرهنگ مردم کُرد
- 2023/06/02
آشنایی با فرهنگ مردم کُرد
استان کردستان بخشی از سرزمینی است که به وسیله مادها حکمرانی میشده است. مرز تاریخی سرزمینهایی که بوسیله مادها اداره میشده، در شمال به اورارتو، در غرب به آشور و در جنوب و جنوب غربی به ایلام و سومر منتهی میشد. در ابتدا قبایل نژاد آریایی در شرق و غرب دریاچه ارومیه اسکان یافتند. تعدادی از آنان در شرق دریاچه مقیم شدند و آن را «آمادای» نامیدند و قسمتی که در غرب دریاچه ارومیه بود را پارسوا (پارسوما) نامیده میشد.
اولین گروه دولت مادها را بنیان نهاد و دومین گروه سلطنت قدرتمند هخامنشیان را به وجود آورد. با توجه به متن نوشته داریوش در پرسپولیس و بیستون، دولت شاهنشاهی مادها در ناحیه هخامنشی در ۵۵۰ قبل از میلاد واقع شده و سرزمین مادها یکی از ایالات دولت هخامنشی شد.
از زمان سلطنت هخامنشیان، در نواحی پارسها و ساسانیها، ایالت مادها بعنوان یکی از ایالات ایران باستان بنام «ماه» شناخته میشد. این ایالت شامل دو بخش «ماه پایین» یا رازی ماه و «ماه بالا» یا نهاوند ماه بود. در دوران قبل از اسلام سرزمین مادها، «مای» یا «ماه» نامیده میشد. ناحیه استان کردستان (اردلان)در دوره صفویه شامل ۹ شهر عمده بود: سنه، گروس، الکا، زرین کمر، طغامین، خورخوره، جوانرود، اورامان، الکای بانه، قالازالام و پالانگان. دولتمردان مستقل برای قبایل بزرگ منصوب میشدند.
بنا به پیش نویس شماره ۱۲۷۵ در ۱۳۱۶/۹/۹، ایران به شش بخش تقسیم شده بود. استان غربی شامل شهرهای کردستان، کرمانشاه، گروس، باوندپور (کلهر)، پشت کوه، لرستان، بروجرد، همدان، ملایر، خرمشهر، آبادان، خوزستان و کهگیلویه بود. در سال ۱۳۳۷ با توجه به فرمان شورای وزرا کردستان از پنجمین استان جدا شد و استان کردستان را تشکیل داد. شهرهای استان، سنندج، گروس، سقز و قروه بودند.
قوم کرد از اقوام ایرانی است که عمده جمعیت آن در غرب و شمال غرب ایران زندگی میکنند. جغرافیای قوم کرد تنها به یک گوشه از ایران ختم نمیشود؛ بخشهایی از قوم کرد در سرزمین مازندران، گیلان، آذربایجان غربی و خراسان نیز زندگی میکنند. جفرافیای قوم کرد تنها به ایران خلاصه نمیشود؛ بلکه شامل بخشهایی از عراق، سوریه و ترکیه نیز میشود. کردهای عراق، ترکیه و سوریه، بخش کردنشین ایران هستند که از طریق جنگ از این کشور جدا شدهاند. سکونتگاه قوم کرد از طبیعتی بکر و جذاب برخوردار است و دشتهایی سرسبز دارد. در این مناطق بکر، علاوه بر پوشش سرسبز طبیعت، حیوانات کمیابی دیده میشوند که چشم گردشگران را به خود خیره میکنند.
قوم کرد نیز مانند دیگر اقوام ایرانی، آداب و رسوم خاص خود را دارند. ریشههای آداب و رسوم قوم کرد به روزگاران گذشته بازمیگردد. آشنایی با آداب و رسوم قوم کرد برای گردشگران جذابیت بسیاری دارد. یکی از آداب و رسوم زیبای کردی، مراسم «جشن نوروز» است که آن را در ایام کمباران سال برگزار و گردشگران از آن استقبال کمنظیری میکنند.
کردها معتقدند که پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاک در نوروز اتفاق افتاده است و به همین دلیل است که جشن باستانی نوروز همانند سایر اقوام ایرانی، در نزد کردها از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و با آداب و مراسم ویژهای برگزار میشود. نوروز در نزد کردها به مانند سایر مناطق ایران با خانه تکانی، کاشت سبزه (با گندم، نخود، عدس، کنجد، و ...) شادمانی، دید و بازدید و ... همراه است. کردها علاوه بر چهارشنبهسوری که به قله (کله) چوار شمبو معروف است، در شب نوروز نیز هیزم فراهم آورده و در مناطق مرتفع و گاه پشت بامها آتش افروزی کرده و تا صبح آن را روشن نگهمیدارند.
از دیگر جشنهای کردی و رسوم نوروز کردها، میر میرین یا میر نوروزی است که در نوروز اجرا شده و باعث شادی و سرگرمی مردم میشود. در برخی نقاط نیز این مراسم در چهارشنبه اول سال برگزار میشود. در این مراسم فردی عامی از میان مردم به پادشاهی انتخاب میشود و بر تخت مینشیند و افرادی درباریان (کهن وزیر، وزیر دست راست، وزیر دست چپ، میرزا، فراشان و ...) او را تشکیل میدهند. میرنوروزی احکام و فرمانهای عجیب غریبی صادر میکند و هرکس قصور کند تنبیه خواهد شد. کهن وزیر در دستگاه میرنوروزی کارش گره گشایی از دشواریهای مردم است و وزیر دست راست و دست چپ فرمان هایی میر نوروزی را به مردم میرسانند و میرزا فرمانها را مینویسد و دژخیمان جامههای سرخ میپوشند و مرد کوپال سیمین هم برای رساندن دستورهای میر نوروزی آماده است و دلقک جامعه از پوست گوسفند به تن میکند و زنگولههایی به جامعهاش آویزان میسازد و گیوهای به پا میکند و نمایشهای خندهآوری در میآورد.
مراسم ها
چادر زدن دراویش
سالیان پیش در کرمانشاه رسم بوده که افراد توانگر شهر نشانی را به در خانه های خود آویزان می کرده اند. درویشان قبل از شروع سال جدید و همین طور در روزهای عید خیمه خود را در این خانه ها برپا می کردند و تا زمانی که صاحب خانه به آن ها چیزی نمی داده از آن جا نمی رفته اند.
درویشان بوقی داشته اند که آهنگ آن در نظر مردم شوم بوده است. در نتیجه اعضای خانواده سعی می کردند تا درویشان را با رضایت کامل از خانه خود راهی کنند تا در بوق خود ندمند.
شال درکی یا شال اندازی
شال اندازی یکی از رسوم کرمانشاه و مربوط به شب عید است. در این رسم خاص جوان های خانه به پشت بام رفته و بعد از روشن کردن آتش یک شال را از سوراخ های سقف آویزان کرده و از مالک خانه درخواست عیدی می کنند و به او می گویند که شال مارو نسوزانی.
در همین میان مالک خانه شال را از موادی مانند نخود، تخم مرغ، شیرینی و … پر می کند و به آن فرد می گوید که شال خود را بالا بکشد. همین طور افرادی که شال را به داخل خانه می فرستادند، صورت خود را می پوشانند تا شناسایی نگردند.
تخم مرغ بازی
از رسم و رسوماتی که در سایر شهرهای ایران هم دیده می شود، رنگ کردن تخم مرغ است. این تخم مرغ ها در یک سبد گذاشته می گردند. سپس بچه ها دور سبد فروشنده جمع می شوند.بازی قطار یکی از بازی هایی است که با این تخم مرغ ها انجام می گیرد. در این حالت هر دو نفر یک ردیف تخم مرغ را در کنار هم قرار می دهند.
هر کدام از آن ها تخم مرغ ها را به یکدیگر می کوبند، تخم مرغ هرکس که شکسته شود، آن فرد بازنده شناخته می شود. همین طور فرد بازنده مجبور است تا تمام پول تخم مرغ ها را به فروشنده پرداخت کند.
بازی های سنتی سرزمین کرمانشاه
کلاه قاپی
در بازی کلاه قاپیدن عده ای کلاهی بر سر خود می زارند و در کنار هم می نشینند. عده دیگری دور آن ها حلقه می زنند. کسانی که ایستاده اند به کلاه به سرها حمله کرده و سعی می کنند کلاه آن ها را بردارند.
کسانی که کلاه دارند باید از خود دفاع کنند. همچنین اگر بازیکنان ایستاده موفق به گرفتن کلاه شوند، داخل آن سنگ گذاشته و به طرف جمع پرتاب می کنند، درصورتی که بازیکن موفق به گرفتن کلاه خود شود، می تواند به مرحله بعدی وارد شود. به طور کلی این بازی شش دور انجام می شود.
گرزان
در این بازی دایره ای روی زمین کشیده می شود و چند نفر داخل این دایره قرار می گیرند. 2 نفر دیگه که بیرون از دایره می ایستند سعی می کنند با گرزهای خود افراد داخل دایره را بزنند و آن ها باید با پا از خود دفاع کنند.
یکی از قوانین این بازی این است که نباید از دایره عبور کرد. اگر فرد گرز به دست موفق شود، فرد داخل دایره را بزند جایش با فردی که در داخل دایره است عوض خواهد شد.
معرفی معروف ترین غذاهای محلی کردستان
قایرمه یا کنگر سوخاری یکی از معروفترین غذاهای محلی کردستان است که نوعی فستفود هم در نظر گرفته میشود. کنگر یک گیاه خودرو است که در فصل بهار در مناطق کوهستانی و جنگلی در غرب کشور رشد میکند. این گیاه دارای طعمی ملایم است و خواص بینظیری دارد. به طوری که در قرن شانزدهم میلادی از جمله سبزیجاتی بود که تنها توسط اشراف استفاده میشد.
مردم کردستان در فصل بهار کنگرهای تازه را میچینند، تیغ ها و پوست سخت آن را جدا میکنند و بخش داخلی و نرم آن که کمی شبیه به ساقه کاهو است را با استفاده از ادویههای مختلف مثل زیره و نمک و فلفل مزهدار میکنند. سپس آن را در آرد و تخممرغ میزنند و در نهایت مثل هر غذای سوخاری دیگر در روغن سرخ میکنند. غذایی ساده و خوشمزه که دارای خواص بی شماری است. مردم کردستان گاهی این غذا را همراه با نان یا برنج میل میکنند.
خورشت تره کردی شباهت زیادی به قورمه سبزی دارد. مردم کردستان برای تهیه این خورشت از تره و گوشت گوسفند استفاده میکنند. درواقع تنها سبزی این غذا تره است. برای طبخ خورشت تره کردی ابتدا گوشت گوسفند همراه با ادویه تفت داده میشود و سپس به آن تره خرد شده همراه با لوبیا چیتی یا لوبیا سفید پخته شده اضافه میشود. چاشنی این غذا نیز پودر لیمو عمانی است. برخی افراد در طبخ خورشت تره کردی از سیبزمینی و گوجه یا رب گوجه فرنگی هم استفاده میکنند.
گردول یکی از غذاهای محلی کردستان و از جمله غذاهایی است که کمکم رو به فراموشی میرود. اما هنوز هم در برخی مناطق کردستان این غذای سنتی تهیه میشود. مردم کردستان برای تهیه گردول از برنج یا ارزن استفاده میکنند. آنها ابتدا برنج یا ارزن را در دوغ میریزند و حرارت میدهند. سپس به آن گردو و سبزیجات معطر اضافه میکنند. این غذا ساده اما بسیار مقوی است.
در فرهنگ غذایی مردم کردستان انواع مختلفی از کبابها وجود دارد. یکی از معروف ترین کباب های کردستان شیش کباب است. البته این کباب به شکلهای مختلف در ترکیه نیز طبخ میشود. مردم ترکیه برای تهیه شیش کباب هم از گوشت تکهای و هم از گوشت چرخشده استفاده میکنند. اما مردم کردستان برای تهیه این کباب تنها از از گوشت تازه گوساله یا گوسفند تکهشده استفاده میکنند. آنها تکههای گوشت را با استفاده از نعنا، فلفل، زعفران، سیر و پیاز مزهدار میکنند و سپس بر روی آتش یا در ماهیتابه میپزند. شیش کباب مثل سایر انواع کباب همراه با برنج و گوجه کبابی سرو میشود.
بریان کردی یکی دیگر از انواع کباب کردی است که بیشتر در مهمانیها و مجالس مثل مجلس عروسی طبخ میشود. این غذا همچنین در بین دامداران و عشایر نیز محبوب است. برای تهیه بریان کردی از کهره (گوشت بره یا بزغاله) استفاده میشود. این گوشت به قطعات بزرگ برش زده میشود و سپس آن را بر روی آتش کباب میکنند.
خورشت بریان بهی یا بریان کردی یکی از غذاهای محلی کردستان است. مردم کردستان برای تهیه این خورشت گوشت تکهشده را همراه با ادویه در روغن تفت میدهند و سپس به آن لپه پخته شده و برنج نیمدانه اضافه میکنند. زمانی که این مواد پخته شد به ترکیب آنها بهِ پوستکنده و رب انار اضافه میشود.
رشته پلو غذایی است که در مناسبتهای مختلف مثل عید نوروز طبخ میشود. اما به دلیل محبوبیتی که دارد در باقی ایام سال هم پخته میشود. برای تهیه رشته پلو از رشته مخصوص استفاده میشود. این رشته که رنگی تیره دارد همراه با برنج پخته و دم میشود. رشتهپلو به خودی خود یک غذای کامل است. اما برخی مردم کردستان این غذا را همراه با مرغ یا گوشت هم میل میکنند. گاهی نیز در کنار این غذا از خرما، کشمش طلایی و کشمش پلویی تفتداده شده نیز استفاده میشود.
گیلاخه یک سبزی کوهی است که در اوایل فصل بهار در مناطق غرب کشور از جمله در کردستان رشد میکند. به دلیل خواص مختلفی که این گیاه دارد، از جمله حجم بالایی از فیبر، مردم استان کردستان علاقه زیادی به آن دارند. برای پخت خورشت گیلاخه ابتدا گوشت خرد شده همراه با ادویه در روغن تفت داده میشود و سپس لوبیا قرمز و گیلاخه خرد شده همراه با برخی سبزیجات معطر مثل جعفری و گشنیز به آن اضافه میشود. همچنین پودر لیمو عمانی نیز به عنوان چاشنی در این غذا مورد استفاده قرار میگیرد.
منابع
https://yabex.net/blog/kermanshah-customs-and-culture/
https://www.kojaro.com/food/118926-kordestsn-traditional-foods/
https://www.homsa.net/blog/local-kurdistan-food/
https://www.kojaro.com/history-art-culture/192740-kurd-peope-history-features/