مهاجرت و تربیت کودکی با دو زبان
- 2023/10/13
بعد از مهاجرت، بسیاری از والدین با مشکلات زیادی در تربیت فرزندانشان مواجه می‌شوند، و یکی از بزرگ‌ترین این مشکلات مربوط به آموزش زبان است.
زبان اصلی کودک بخش مهمی از هویت فردی، اجتماعی و فرهنگی او را تشکیل می‌دهد. پس آموزش زبان مادری اهمیت ویژه‌ای دارد. از طرف دیگر، زبان دوم، که پنجره‌ای به فرهنگ جدید با تفاوت‌هایی در آداب و رسوم است، دیدگاه کودک را به دنیا گسترش می‌دهد، و به او کمک می‌کند تا با نگاه جدید به مسائل نگاه کند و به راه‌حل‌های جدیدی برسد. به عبارت دیگر، دوزبانه بودن می‌تواند غنای فرهنگی و خلاقیت را به دنبا خود بیاورد.
دوزبانه بودن به این معناست که بتوانید در دو زبان متفاوت صحبت کنید و از آنها استفاده کنید، که می‌تواند به صورت "طبیعی" یا "آموزشی" باشد.
در دوزبانگی طبیعی، کودک از همان ابتدا یا در طول زندگی‌اش با دو زبان آشنا می‌شود و بدون نیاز به آموزش رسمی، هر دو زبان را یاد می‌گیرد. بهتر است که در این دوران، فقط با نمونه‌های صحیح و بدون لهجه از هر دو زبان مواجه شود.
دوزبانگی آموزشی زمانی رخ می‌دهد که کودک اول زبان مادری خود را یاد می‌گیرد و سپس آموزش زبان دیگر را شروع می‌کند. در این نوع، به طور مستقیم به کودک آموزش داده می‌شود.
والدین مهاجر باید با توجه به شرایط خود یکی از این دو روش را انتخاب کنند و با برنامه‌ریزی و جدیت پیش بروند.
لازم است به این نکته توجه داشته باشید که هیچ یک از روش‌ها بهترین نیست، بلکه بسته به شرایط خانواده می‌تواند مناسب باشد.
برای تربیت کودک دوزبانه، ابتدا شرایط و نیازهای خانواده خود را مورد بررسی قرار دهید و سپس بهترین روش برای آموزش زبان دوم را انتخاب کنید.
انواع دوزبانه بودن
تعاریف متفاوتی از دوزبانه بودن در متن‌های علمی آمده
اما بیشتر آن را استفاده هر روزه از هر دوزبان به می‌دانند
میزان دوزبانه بودن بچه‌های دوزبانه می‌تواند متفاوت باشد
بعضی‌ها در زمینه‌های مختلف زبانی، به یک اندازه به هر دو زبان تسلط دارند که به آنها «دوزبانه‌های متعادل» گفته می‌شود
اما بیشتر اوقات، در افراد دوزبانه، یکی از زبان‌ها بیشتر استفاده می‌شود و به همین دلیل تسلط بیشتری در آن بوجود می‌آید
به این افراد «دوزبانه‌های مسلط» می‌گویند
افرادی هم هستند که به سه زبان یا بیشتر تسلط پیدا می‌کنند که به آنها «چند زبانه» می‌گوییم
تمرکز این مقاله در شیوه حمایت از بچه‌های دوزبانه ای است که از طفولیت به یادگیری دوزبان می‌پردازند
یادگیری بیش از یک زبان
کودک می‌تواند زبان دوم را از دو راه اصلی یاد بگیرد
روش اول «دریافت همزمان» به معنی یادگیری همزمان هر دو زبان است
مثلا وقتی که کودک در خانه‌ای که هر دوزبان صحبت می‌شود زندگی می‌کند
شیوه دوم، «دریافت ترتیبی» نام دارد – وقتی که زبان دوم پس از زبان اول یاد گرفته می‌شود
مثلا وقتی که کودک زبان فارسی را بلد است ولی به مدرسه یا مهد کودک می‌رود
تا زبان دوم مثل انگلیسی را یاد بگیرد
با فهمیدن اینکه کودک از چه راه‌هایی زبان یاد می‌گیرد می‌توانیم از یادگیری او بهتر حمایت کنیم
عوامل بازدارنده در دوزبانگی طبیعی:
از کارهایی که در این شیوه، مانعی سر‌راه دوزبانگی کودک به حساب می‌آید می‌توان به چند مورد زیر اشاره کرد:
۱– پدر و مادر فارسی‌زبان در یک موقعیت ثابت (و در یک زمان) گاهی به زبان فارسی و گاهی به زبانی دیگر (فرضا انگلیسی) با کودک خود صحبت کنند. یعنی فرضا دو جمله به فارسی بگویند و یک جمله به انگلیسی و دوباره به فارسی صحبت کنند.
۲– بدتر از آن وقتی است که پدر و مادر خودشان به زبان دوم تسلط نداشته باشند و با زبان دوم (برای مثال به زبان انگلیسی) به صورت دست‌و‌پا‌شکسته (همراه با اشتباه) با کودک خود صحبت کنند. مثلا بگویند: وات یوو آر دوو هانی؟ (به جای اینکه بگویند: وات آر یوو دووینگ هانی؟).
۳- مورد بازدارنده‌ی بعدی که متاسفانه بسیار هم شایع است، زمانی است که پدر و مادر به یک زبان مشخص صحبت می‌کنند ولی در میانه‌ی کار از چند کلمه‌ی متعلق به یک زبان دیگر استفاده می‌کنند. برای نمونه در یک جمله‌ی فارسی از چند کلمه‌ی انگلیسی استفاده می‌کنند. مثلا می‌گویند: پسرم اون بیبی رو ببین اونجا وایساده. ببین چقدر کی‌یوته! به جای اینکه بگویند، پسرم اون نی‌نی رو ببین اونجا وایساده، ببین چقدر نازه!
اینجا لازم است به این نکته توجه کنیم که کودکانی که از بدو تولد در معرض دو زبان قرار می‌گیرند، کمی دیرتر از آنچه که معمول است صحبت کردن را آغاز می‌کنند. این تاخیر کاملا طبیعی است و هیچ جای نگرانی نیست. در این زمینه بازخوردهای منفی اطرافیان ( نظراتی مانند: بچه‌ی شما هنوز به حرف نیومده؟) را کلا نادیده بگیرید و ثابت‌قدم در مسیر هدفتان پیش بروید. ولی فراموش نکنید که که تکرار سه اشتباهی که در بالا از آنها نام بردیم، سبب تاخیر زبانی غیر معمول، سردرگمی زبانی و نیز بروز مشکلات‌جدی در رشد زبانی کودک می‌شود.
اکنون لازم است به یک باور نادرست در مورد دوزبانگی طبیعی اشاره کنیم: برخی‌ها تصور می‌کنند قراردادن کودک بطور همزمان در معرض دو زبان، آثار مخربی بر رشدِ توانایی‌های زبانیِ کودک می‌گذارد. بر‌اساس تحقیقات متخصصان در دانشگاه‌های متفاوت، این باور کاملا اشتباه است. اشتباهی که می‌تواند از عدم آگاهی جامع نسبت به توانایی‌های ذهنی انسان و نیز سطحی‌نگری به پدیده‌ی فراگیری زبان نشات بگیرد. در واقع اگر تاخیری جدی در رشد زبانی کودکی که از بدو‌تولد در معرض دوزبان قرارگرفته ایجاد شود، ناشی از بکار نبستن صحیح و دقیق تکنیک‌های مفید و تکرار اشتباه‌هایی است که به عنوان عوامل بازدارنده از آن یاد می‌شود.
راهکارهای مفید:
۱– بهترین زمان برای شروع آموزش سن سه تا چهار سالگی است. زیرا تا حوالی چهار سالگی بیشتر کودکان زبان مادری خود را به خوبی فرا می‌گیرند (تقریبا تمام آنچه را که به زبان مادریشان می‌شنوند، می‌فهمند) و از نظر ذهنی کاملا آماده‌ی یادگیری زبان جدید هستند.
۲– اولین قدم برای شروع آموزش، ایجاد انگیزه و اشتیاق یادگیری زبان دوم در کودک است.
۳- قدم بعدی کمک گرفتن از یک معلمِ زبان باتجربه است. بهترین گزینه این است که کودک ما زبان دوم (برای مثال انگلیسی) را، زیر نظر یک معلمِ انگلیسی زبان یاد بگیرد. معلمی که بتواند با کودک به خوبی ارتباط برقرار کند، می‌تواند اشتیاقِ یادگیری زبان دوم را نیز در او دو چندان کند.
۴- تحقیقات نشان داده است اگر چند معلم “متفاوت” زبان دوم را به کودک آموزش بدهند و یا کودک با افراد متفاوتی که زبان مادریشان، زبان دوم مورد‌نظر ماست ارتباط کلامی داشته باشد، توانایی‌های زبانیش در زمینه زبان دوم در مدت کوتاهتری پرورش پیدا می‌کند.
۵- فرستادن کودک به کودکستانی که در آنجا “فقط” به زبان دوم (در این مثال زبان‌انگلیسی) صحبت می‌کنند، نقش بسزایی دارد در درک “ضرورت” یادگیری زبان دوم توسط خود کودک. درک این ضرورت توسط خود کودک و نیز نیاز به برقراری ارتباط با دیگر کودکان و مربی‌های کودکستان در پیشرفتِ توانایی‌هایِ زبانی کودک بسیار موثر است.
۶- عامل موثر و مهم بعدی که تاثیر معجزه‌‌آسایی بر کیفیت یادگیری زبان دوم دارد، ترکیب کردن آموزش زبان دوم با فعالیت‌های هنری (نقاشی، موسیقی، رقص و …)، ورزشی و نیز بازی است. چرا که سبب می‌شود هر دو نیمکره‌ی مغز کودک به هنگام یادگیریِ زبان فعال شوند. چنین کاری نه تنها روندِ یادگیری زبان را لذت‌بخش و هیجان‌انگیز می‌کند، بلکه سرعت پیشرفتِ کودک و کیفیت یادگیری زبان را هم بالا می‌برد. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم در این مسیر از معجزه‌ی بازی و فعالیت‌های هنری غافل نشوید.
۷- داشتن همبازی‌هایی که زبان مادریشان زبان دوم مورد نظر ماست، تماشای کارتون و گوش دادن به داستان‌های صوتی (به زبان دوم) هم می‌تواند مکمل بسیار خوبی در‌خانه برای آموزش زبان دوم باشد. در این زمینه می‌توانید از کارتون‌های طبقه‌بندی شده که با هدف آموزش زبان به کودکان تولید شده‌اند نیز کمک بگیرید.
منابع
کودکان دو زبانه ، نحوه پرورش کودکان دو زبانه با 5 روش
توصیه‌هایی برای آموزش بچه‌های دوزبانه ایرانی مقیم خارج
https://translatorsrl.com/bilingual-children-the-children-of-tomorrow/